یادداشت، 19 سالگی آکپارتی و نگاهی به گفتمان حاکم در ترکیه

به گزارش سهندبلاگ، حزب عدالت و توسعه در راستا آغازین، همیشه از عدالت، حقوق و کوشش برای برطرف تبعیض و فساد دم می زد. اما حالا این ادبیات تغییر نموده است.

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، دیروز دقیقاً 19 سال از تاسیس حزب عدالت و توسعه (AKP) گذشت. حزبی که اگر چه سران و موسسین آن، همگی از زیر شنل مرحوم نجم الدین اربکان بیرون آمدند، اما در کار سیاسی و اجرایی و حزبی، توانمندتر از استاد خود عمل نموده و در همان روزهای نخست، اعلام کردند: ما پیراهن تنگ آن دوران را از تن خود در آورده ایم.

منظور اردوغان و دوستان او از درآوردن جامه دوران اربکان، مخالفت با ایده های تند و تیز غرب ستیزانه اربکان در سیاست خارجی و نیز پناه بردن به اندیشه لیبرالیستی بازار آزاد در حوزه اقتصاد و دوری از آرای پیشین اربکان بود.

عبدالله گل، رجب طیب اردوغان، بلنت آرنچ، علی باباجان، بن علی ییلدرم و بسکمک دیگر از افرادی که به نشانه قهر و جدایی از حزب فضیلت اربکان جدا شده و به کمک هم، حزب عدالت و توسعه را تاسیس کردند، به دنبال طرح مفاهیم جدید و نشان دادن تصویر متفاوتی از بروکراسی و تکنوکراسی محافظه کارانه بودند و به گواه تاریخ و با استناد به تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اجرا شده در ترکیه، می توان گفت، آنان در بسکمک از حوزه ها، پیروز عمل کردند.

اما در عین حال، باید این واقعیت را نیز پذیرفت که این حزب، حالا و در آستانه 20 سالگی، با مسائل و موانعی روبرو شده که احتیاج به تامل و اصلاح دارد. با اندکی دقت در مواضع سیاسی اردوغان و دیگر چهره های حزب عدالت و توسعه، می توان به وضوح دید که آکپارتی نیز، مانند هر پدیده سیاسی و اجتماعی دیگری، اندک اندک دستخوش تغییر شده و این حزب، همان حزب 19 سال پیش نیست.

آرشیو، فراموش نمی کند

در ادبیات سیاسی و رسانه ای ترکیه، خیلی وقت ها جمله شبه ضرب المثلآرشیو، فراموش نمی کند را از این و آن می شنویم.

منظور از این جمله، اهمیت ثبت و ضبط مواضع و سخنرانی های رجال سیاسی و مسئولین است. وقتی پس از چند سال، یک سیاست مدار موضع عجیبی می گیرد که 180 درجه با مواضع قبلی او در تضاد است، آرشیوچی ها دست او را رو نموده و با بازنشر ویدیو، مصاحبه یا فایل صوتی سخنرانی، نشان می دهند که آن مقام سیاسی تا چه اندزه از اهداف و آمال آغازین، دور شده است.

اما در مقابل، رجال سیاسی نیز استدلالی دارند که مشهورترین آن، متعلق به سلیمان دمیرل نخست وزیر و رئیس جمهور اسبق ترکیه است که همیشه می گفت: دیروز، دیروز بود و امروز امروز است.

او و دیگر سیاسیون، چنین استدلال می نمایند که رجل سیاسی باید ابن الوقت و فرزند زمانه خویش باشد. اما منتقدین می گویند: در فرع می توان چنین عمل کرد. ولی اصول را که نباید به آسانی زمین گذاشت.

حال با این مقدمه، باید پرسید: مواضع، اهداف و گفتمان آکپارتی در این 19 سال، تا چه اندزه دستخوش تغییر و تحول شده است؟

در پاسخ باید گفت: بدون شک در مواضع و گفتمان آکپارتی، تفاوت های مشهودی دیده می گردد و حالا رجب طیب اردوغان رهبر این حزب، حرف هایی می زند که بخشی از آنها، ارتباط چندانی با فلسفه آغازین تاسیس حزب ندارد. حزب عدالت و توسعه در جهت آغازین، همیشه از عدالت، حقوق و کوشش برای برطرف تبعیض و فساد دم می زد. اما حالا بیش از هر چیزی، در خصوص قدرت و صندلی ترکیه حرف می زند.

از گروه تا نفر

19 سال پیش، اردوغان باز هم مانند امروز، مهم ترین چهره حزب و لیدر و رهبر بود. با این حال، او فقط یکی از چهره های تصمیم گیرنده بود و شورای مرکزی و اتاق فکر، از چنان ارج و اعتباری برخوردار بود که رهبر نیز باید خود را با اعضای شورا، همراه می کرد و سخنان دیگر اعضای مهم و برجسته حزب، بسیار معتبر، مهم و دارای بار سیاسی و حقوقی بود و رسانه ها، سخنان و مواضع کادرهای اصلی و موسس حزب را به عنوان نکات مهم روز، منعکس می کردند.

اما حالا چنین نیست و شخص رئیس جمهور، به عنوان بالاترین مقام اجرایی و حکومتی، رئیس کابینه و رهبر حزب، متکلم وحده است و معمولاً، معاونین و مسئولین شماره 2 و رده های پایین تر، یا حرفی نمی زنند و موضعی نمی گیرند و یا ماشین تبلیغاتی و رسانه ای عظیم حزب، آهسته و بی واکنش از کنار آنان می گذرد و صدا و تصویری غیر از نفر اول را به مخاطب، منتقل نمی کند.

حزب عدالت و توسعه در این حوزه، چنان دچار تنگ نظری شده که حتی در سایت اینترنتی حزب و در بخش تاریخچه و معرفی اعضای موسس، نام بسکمک از افراد، حذف شده و نشانی از آنها برجای نمانده است. حالا در این لیست، نامی از افراد و چهره های مهمی همچون عبدالله گل، علی باباجان، بلنت آرنچ، یاشار یاکش و خیلی های دیگر، به چشم نمی خورد.

از داخل به خارج

زمانی که حزب عدالت و توسعه به قدرت رسید، ترکیه مسائل عظیمی داشت. بعضی از مهم ترین معضلات آن دوران را می توان به این شکل، دسته بندی کرد: فقر، ناتوانی مدیریت اقتصادی، فساد اقتصادی و اداری، ضعف در دیپلماسی منطقه ای و بین المللی، ناتوانی احزاب در تربیت مدیران نخبه و کارآمد، تبعیض طبقاتی و قومی، اقتدار بدون مرز نظامیان، شدت و حدت گفتمان ملی گرایی افراطی ترکی، درگیری با پ.ک.ک، ضعف در نهادهای نظارتی و عدم استقلال در دستگاه قضا، معضلات عظیم در حوزه آزادی بیان و مطبوعات، بیکاری و بروز مسائل جدی در حوزه کشاورزی و صنعت، رانت های اقتصادی و اداری، تورم و گرانی و مسائل متعدد طبقه متوسط، شکاف طبقاتی، ضعف در نظام بهداشت و درمان و ضعف در نظام آموزشی، بیداد می کرد.

با کوشش های حزب عدالت و توسعه و حمایت و پشتیبانی مداوم هوادران، بخش مهمی از مسائل ترکیه پشت سر گذاشته شد و در حوزه هایی همچون تجارت، توریسم، آموزش، بهداشت و درمان، حمل و نقل و راه، صنایع دفاعی، سیاست خارجی، برطرف تبعیض های قومی و اقلیتی و توجه به حقوق زنان، در حد قابل قبولی برطرف شده و بدون تردید، ترکیه در این دو دهه، در جهت رشد و توسعه قرار گرفته است.

اما نمی توان از این واقعیت نیز غافل ماند که حزب عدالت و توسعه، دوران اوج را پشت سر نهاده و حالا به خوبی گذشته ها، نه جوابگوی مردم است و نه تولیدنماینده فکر و سیاست و ایده های جدید.

در چند سال اخیر و به ویژه پس از تغییر نظام سیاسی و اجرایی ترکیه از پارلمانی به ریاستی، در این حوزه ها، مسائل جدی وجود دارد:

اعتماد به قوه قضائیه به پایین ترین سطح سالیان اخیر رسیده و استقلال آن به چالش کشیده شده است.

بخش اعظم سپهر رسانه ای کشور به دست خانواده های متنفذ و مقتدر وابسته به آکپارتی افتاده و سخت گیری بر مطبوعات خصوصی و مستقل، بیشتر و بیشتر شده است.

اگر چه هنوز هم، بخش اعظم مسئولین آکپارتی، پاکدست هستند اما انحصار و رانت های اقتصادی عظیم در پیرامون حزب حاکم، شکل گرفته است.

شکاف طبقاتی و فقر، به طور نمایان دیده می گردد.

شایسته سالاری و به کارگرفتن مدیران نخبه و کارآمد، تا حد زیادی، جای خود را به خویشاوند سالاری و به کار گماردن بله قربان گو ها داده است.

گفتمان ملی گرایی ترکی، یک بار دیگر به شکل افراطی مستولی شده و حزب حاکم نیز با آن همراه شده و حالا همچون گذشته، کسی از توجه به حقوق نمودها و علویان دم نمی زند.

استفاده ابزاری از دین و مشی عملگرایانه بر بسکمک از ارگان ها و نهادهای حزب و دولت، حکمفرما شده است.

توجه به نظرات کارشناسی و آکادمیک و اصل مشورت، جای خود را به تبعیت بی چون و چرا از شخص رئیس داده است.

در گفتمان داخلی، حفظ بقا جای خدمت را گرفته و در سیاست خارجی نیز، اصل قدرت و قلمروگشایی بر دیگر حوزه ها، سایه انداخته اند.

با وجود تمام نقاط ضعفی که به آنها اشاره شد، بخواهیم یا نخواهیم، حزب عدالت و توسعه، همچنان، قدرتمندترین، منظم ترین و محبوب ترین حزب بخش عظیمی از شهروندان ترکیه است و شواهد نشان می دهد که این حزب، با یک گروه سیاسی ورشکسته که جای خود را به یک آلترناتیو جدید بدهد، فاصله ای طولانی دارد.

اما در عین حال گذر از موانع و مسائل و برطرف بیماری ها و آسیب های فعلی، یک اصل حیاتی و مهم برای تداوم قدرت حزب است.

محمد علی دستاقتصادی کارشناس مسائل ترکیه